Su Kimyası Amonyak( NH3 )

Amonyak akvaryumdaki organik kirliliğin bozulması ile ve balıkların solunumu ile açığa çıkar. Asıl kimyasal formülü NH3 olup hidrojen iyonları ile bağ yapabilme özelliği sayesinde genelde NH4+ iyonu olarak sularda bulunur. Amonyak ın hidrojen ile iyonize olmuş (NH4+) haline amonyum denir. Amonyum (NH4+) iyonize olmamış amonyak (NH3 ) a göre çok daha az zehirleyicidir. Amonyak ise balıkların hücrelerine doğrudan geçebilen en tehlikeli azotlu bileşiktir. Biyolojik azot döngüsünün ilk basamağı olan amonyak bilindiği gibi bakteri kolonileri tarafından daha sonra nitrit ve nitrata dönüşür.Akvaryumda amonyak değeri NH4 + ve NH3 bileşiklerinin toplamı göz önünde bulundurularak ölçülmelidir. Çünkü amonyak (NH3 ) , suyun alkali veya asidik olma durumuna göre amonyum iyonları (NH4+) ile kimyasal denge kurar.Daha detaylı açıklamak gerekirse, alkali suda (pH>7) hidroksid (OH) iyonları, sıcaklığa bağlı olarak, daha az zehirli olan amonyumdan hidrojen iyonu alarak iyonize olmamış amonyak (NH3) moleküllerine dönüştürür. Asidik suda (pH<7) ise serbest hidrojen iyonları NH3 ile bağ yaparak amonyum (NH4 +) oluşur.Aşağıdaki tabloda suyun pH ve sıcaklık değişimine göre iyonize olmamış amonyak (NH3) miktarının amonyak ve amonyumun toplamına göre oranları verilmiştir.  Tabloya baktığımızda pH 1 derce arttırıldığında çok zehirli olan iyonize olmamış amonyak (NH3) oranının yaklaşık on kat arttığı görülmektedir.Sıcaklıkla birlikte daha da artabilmekte olan amonyak ani pH değişimlerinde kısa zamanda oluşarak balıklarda ani stres ve zehirlenmeye yol açar.Akvaryumun düzenli su değişimlerinde eklenen yeni suyun pH değeri eğer akvaryumdakinden yüksek ise ortalama pH değerine bağlı olarak hızla amonyak açığa çıkar. Özellikle amonyak tehlikesine karşı su değişimlerinde taze suyun pH değeri ana tankın pH değeri ile eşit olması gerektiği önemle vurgulanmalıdır.Yüksek pH değerlerinde yaşayan türlerde amonyak zehirlenmesini önlemek için akvaryumun düzenli bakımı şarttır. Çünkü bu koşullarda akvaryumda kabul edilebilir amonyum oranı asidik tanklara çok daha az olması gerekir. Yukarıdaki tabloda pH ın bir derece yükselmesi ile nasıl amonyak oranı on kat artıyor ise aynı mantık ile pH yükseldikçe amonyak formuna geçecek olan amonyumunun aynı oranda az tutulması gerekir. Yapılan deneylerde pH 6.5 olan bir amozon tankında 0.7 mg/l oranında amonyum ancak tehlikeli miktarda amonyak oluşumuna sebeb olabiliyorken, pH 8.5 olan bir tankta ise 0.1 mg/l oranında bir amonyum bile tehlikeli miktarda amonyak açığa çıkarır. Fakat akvaryumda her türün amonyaka karşı dayanıklılığının farklı oluşu göz önünde bulundurulunca kabul edilebilir amonyum miktarını belirlemek güçtür. Balıklarda sık solunum ve ani renk solması amonyak zehirlenmesine işarettir ve az miktarda amonyak ise balıklarda öldürücü olmasa bile gelişme bozuklukları, yumurtlama veriminin azalması gibi sorunlara yol açar.Bu yüzden yüksek pH değerli tanklarda amonyum çok iyi bir biyolojik filtrasyon ile yada kimyasal olarak yokedilmelidir. Organik kirliliğin akvaryumdan uzaklaştırılabilmesi için sık sık temizlenebilen mekanik ön filtre ve dip temizliği çok faydalıdır. Ayrıca bitkiler amonyumu besin olarak tüketirler ve amonyak oluşumu engellenmiş olur. Özellikle hızlı çoğalabilen Lemna Minor gibi yüzey bitkileri çok başarılı amonyum tüketicisidirler. Bitki bulundurulmayan ve yüksek pH değeri gerektiren türlerin yaşadığı tanklarda dip temizliği ve düzenli su değişimi ihmal edilmiş ise su değişimi ¾ gibi yüksek oranlarda olmalıdır.