Vatozlar (Loricariidae: Siluriformes)'da Kromozom Sayısı Çeşitliliği

Vatozlar kromozom sayıları bakımından oldukça yüksek düzeyde çeşitlilik göstermektedir. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda en sayıda kromozom içeren vatoz türünün 36 kromozomla Rineloricaria latirostris’lerin bir alt-türü olduğu buna karşılık en çok kromozoma sahip türün ise 96 kromozomla Upsilodus sp. olduğu bildirilmektedir. Vatozların atası olan "vatoz"un ise 54 kromozoma sahip olduğu ileri sürülmektedir. Bu sayının verilme nedeni vatozların büyük kısmının 54 civarında kromozoma sahip olmasıdır.

Kromozom sayısı çeşitliliğine cinsler ve türler arasında rastlandığı gibi kimi türlerde cinsiyetler, kimi türlerde ise bireyler arasında da rastlanabilmektedir. Genetik bilimi temelinde olasılığın daha fazla olması nedeni ile kromozom sayısı fazla olan türün az olan türden evrimleştiği kabul edilmektedir. Ancak bunun tersi durumlara yani iki kromozomun birleşerek tek bir kromozom haline gelmesine de hiç de az sıklıkta rastlanmamaktadır. Bu ikinci durum genellikle akrosentrik adı verilen özel yapıya sahip kromozomlar arasında görülmektedir. Vatozlarda bu özel tipteki kromozomlara bol miktarda sahip bulunmaktadır. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda her iki duruma da rastlandığı bildirilmektedir.

Bazı türlerde bireyler arasında kromozom sayısı farklılığına sıkça rastlansa da bu durum genetik materyal miktarı farklılığına işaret etmemktedir yani kromozom sayıları farklı olmasına rağmen DNA miktarları eşit olabilmektedir. Aynı türlerin erkek ve dişilerinde farklı sayılarda kromozom bulunması durumu ise daha çok bu türün atasal türünde cinsiyeti belirleyen kromozom kolunun kırılıp kendisinin yeniden sentromer kazanarak başlı başına bir kromozom haline gelmesi ile açıklanmaktadır.

Vatozlar arasındaki kromozom sayılarının birbirleri arasında farklı olmasının akvaryum hobisi açısından önemi ise büyük çoğunlukla farklı kromozom sayısına sahip vatozlar arasında melezleme çalışmalarının yapılamamasıdır. Bu tür çiftleşmelerden yavru alınabilse bile bunlar çoğunlukla -kromozom sayılarının uyuşacağı eşler olmadığı için- kısır olmaktadır. Tabii bu durumun istisnaları da vardır.

Sitogenetik olarak analizleri tamamlanmış vatozların kromozom sayıları:
(Not resimler üstlerinde Latince isimleri yazan türlere aittir.)


Ancistrus sp. Balbina 2n = 38 (dişilerde) ve 39 (erkeklerde)

Ancistrus sp. Barcelos 2n = 52

Corumbataia cuestae 2n = 54



Harttia carvalhoi 2n = 52 (dişilerde) ve 53 (erkeklerde)



Harttia kronei 2n = 58

Harttia loricariformis 2n = 56

Hisonotus leucofrenatus 2n = 54 (var. 55, 56)



Hypostomus affinis 2n = 66

Hypostomus plecostomus 2n = 54



Hypostomus sp. E 2n = 80 (var. 82, 83 ,84)

Loricaria macrodon 2n = 58

Loricaria parva 2n = 48



Loricaria prolixa 2n = 62



Loricaria sp. Amazon 2n = 62

Loricaria sp. Parana 2n = 64

Loricarichthys platymetopon 2n = 56



Neoplecostomus microps 2n = 54

Rineloricaria latirostris 2n = 36-48



Sturisoma cf. nigrirostrum 2n = 74



Upsilodus sp. 2n = 96



Kaynaklar

Andreata AA, do Almeida-Toledo L, Oliveira C, Toledo Filho Sde A. Chromosome studies in hypoptopomatinae (Pisces, Siluriformes, Loricariidae). II. ZZ/ZW sex-chromosome system, B chromosomes, and constitutive heterochromatin differentiation in Microlepidogaster leucofrenatus. Cytogenet Cell Genet. 1993;63(4):215-20.

Kavalco KF, Pazza R, Bertollo LA, Moreira-Filho O. Karyotypic diversity and evolution of Loricariidae (Pisces, Siluriformes). Heredity. 2005 Feb;94(2):180-6.

Artoni RF & Bertollo LAC. (2001) Trends in the karyotype evolution of Loricariidae fish (Siluriformes). Hereditas 134: 201−210.

Cereali SS, Pomini E, Rosa R, Zawadzki CH, Froehlich O, Giuliano-Caetano L. Karyotype description of two species of Hypostomus (Siluriformes, Loricariidae) of the Planalto da Bodoquena, Brazil. Genet Mol Res. 2008 Jul 1;7(3):583-91.

Scavone MDP, Julio HF Jr. Cytogenetics analysis and heterochromatin distribution in ZZ/ZW sex chromosomes of the mailed catfish Loricarichthys platymetopon (Loricariidae: Siluriformes). Rev. Brasil. Genet. 18, 1, 31-35 (1995).

Centofante L, Bertollo LA, Moreira-Filho O. Cytogenetic characterization and description of an XX/XY1Y2 sex chromosome system in catfish Harttia carvalhoi (Siluriformes, Loricariidae). Cytogenet Genome Res. 2006;112(3-4):320-4.

Mendes CF, Moreira FO. Description of Corumbataia cuestae (Pisces, Loricariidae, Hypoptopomatinae). Cytologia VOL.70;NO.1;PAGE.47-51(2005).

De Oliveira RR, Feldberg E, dos Anjos MB, Zuanon J. Occurrence of multiple sexual chromosomes (XX/XY1Y2 and Z1Z1Z2Z2/Z1Z2W1W2) in catfishes of the genus Ancistrus (Siluriformes: Loricariidae) from the Amazon basin. Genetica Volume 134, Number 2 / October, 2008. Pages: 243-249.